กฎหมายกับการรับจ้างทำข้อสอบออนไลน์

            เนื่องจากสถานการณ์การแพร่ระบาดของเชื้อโรคโคโรน่าหรือโควิด-19 การอยู่ใกล้ชิดกันภายในระยะ 1-2 เมตรอาจเป็นเหตุให้ติดเชื้อโรคดังกล่าวได้ ทำให้การเรียนการสอนในชั้นเรียนตามปกติไม่อาจดำเนินการได้ อย่างไรก็ตาม ปัจจุบันเทคโนโลยีได้พัฒนาไปจนทำให้อาจารย์สามารถสอนนักศึกษาผ่านช่องทางออนไลน์ได้แล้ว แม้ว่าการเรียนการสอนออนไลน์นี้อาจติดขัดในด้านเทคนิคไม่เหมือนการมาเรียนในชั้นเรียนก็ตาม

            แต่สิ่งที่สำคัญที่สุดของการศึกษาก็คือการสอบวัดระดับความรู้ของนักศึกษาว่าสมควรที่จะผ่านการศึกษาในรายวิชานั้นแล้วหรือไม่ แต่สถานการณ์โรคระบาดเช่นนี้การนั่งสอบในห้องสอบและมีอาจารย์หรือเจ้าหน้าที่คอยนั่งคุมคงไม่สามารถทำได้ ดังนั้น รูปแบบการสอบในสถานการณ์เช่นนี้ก็ต้องปรับเปลี่ยนไปเป็นรูปแบบออนไลน์เช่นกัน แต่การสอบโดยไม่มีคนคุมเช่นนี้ก็น่าเป็นที่กังวลว่านักศึกษาจะทุจริตหรือไม่ และในปัจจุบันก็ได้มีอาชีพที่ส่งเสริมการทุจริตการสอบแล้ว ได้แก่ อาชีพรับจ้างทำข้อสอบ หากพิจารณาตามระเบียบของสถานศึกษาแล้ว ผู้ทำการทุจริตในการสอบอาจถูกลงโทษหลายประการ เช่น ปรับให้สอบตกรายวิชานั้นหรือทุกรายวิชาที่ได้ลงทะเบียนในภาคการศึกษานั้น สั่งพักการศึกษาหรือจนกระทั่งให้พ้นสภานภาพการเป็นนักศึกษา เป็นต้น แต่ผู้ทุจริตการสอบนั้นเป็นความผิดทางกฎหมายหรือไม่ และบุคคลภายนอกที่ไม่ใช่นักศึกษาจะต้องรับผิดเพียงใดยังเป็นสิ่งที่น่าสนใจ 

           ก่อนที่ผู้เขียนจะกล่าวถึงกฎหมายที่เกี่ยวกับการรับจ้างทำข้อสอบนั้น ผู้เขียนจะขอกล่าวถึงตัวอย่างเหตุการณ์ที่เป็นปัญหาการลงโทษผู้กระทำการทุจริตการสอบในทางกฎหมาย 2 เหตุการณ์ เหตุการณ์แรกเป็นการทุจริตสอบเข้าคณะแพทยศาสตร์ ทันตแพทยศาสตร์และเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยรังสิตระหว่างวันที่ 7-8 พฤษภาคม 2559 คดีนี้ในเบื้องต้นพนักงานตำรวจไม่สามารถแจ้งข้อหานักศึกษาที่ทำการทุจริตได้เนื่องจากไม่มีบทบัญญัติของกฎหมายอาญาที่ระบุไว้ว่าเป็นความผิด แต่ในภายหลังพนักงานตำรวจได้ตั้งข้อหานักศึกษาคนหนึ่งที่ทุจริตสอบในข้อหานำพาเอกสารผู้อื่นไปเสียโดยไม่ได้รับอนุญาต¹ ตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 188² และเหตุการณ์ที่สอง คือ เหตุการณ์การรับจ้างทำข้อสอบเข้าโรงเรียนนายสิบตำรวจนครบาล เมื่อวันที่ 4 ธันวาคม 2559 ด้วยวิธีการว่าจ้างนักศึกษาแพทย์ ทันตแพทย์และวิศวะจากมหาวิทยาลัยชั้นนำ สมัครเข้าร่วมสอบแข่งขันเพื่อให้ผู้เข้าสอบตัวจริงลอกข้อสอบ คดีนี้เมื่อวันที่ 10 มกราคม 2560 พนักงานตำรวจได้ขออำนาจศาลอนุมัติหมายจับผู้รับจ้างทำข้อสอบในฐานความผิดอั้งยี่ตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 209³ และฐานความผิดนำเข้าสู่ระบบคอมพิวเตอร์ซึ่งข้อมูลคอมพิวเตอร์ปลอม⁴ตามพระราชบัญญัติว่าด้วยการกระทำความผิดเกี่ยวกับคอมพิวเตอร์ พ.ศ. 2550 มาตรา 14⁵ อย่างไรก็ตาม ผู้เขียนไม่ทราบว่าผลสุดท้ายทั้งสองคดีนี้ศาลได้ตัดสินว่าอย่างไร แต่เหตุการณ์ทั้งสองกรณีนี้อาจกล่าวได้ว่าประเทศไทยยังไม่มีกฎหมายเฉพาะเกี่ยวกับการทุจริตการสอบ หากแต่ยังเป็นเพียงการผิดระเบียบของสถานศึกษาเท่านั้น 

            เมื่อปีที่ผ่านมากระทรวงศึกษาธิการได้เล็งเห็นถึงความสำคัญของปัญหาการทุจริตในวงวิชาการ จนได้มีการบัญญัติฐานความผิดว่าด้วยการรับจ้างทำงานวิชาการไว้ในมาตรา 70 ประกอบมาตรา 77 แห่งพระราชบัญญัติ การอุดมศึกษา พ.ศ. 2562 ว่า ห้ามมิให้ผู้ใด จ้าง วาน ใช้ให้ผู้อื่นทำผลงานทางวิชาการเพื่อไปใช้ในการเสนอเป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาในหลักสูตรการศึกษาระดับอุดมศึกษา เว้นแต่เป็นการช่วยเหลือโดยสุจริตตามสมควร ผู้ใดฝ่าฝืนต้องระวางโทษจำคุกไม่เกิน 3 ปี หรือปรับไม่เกิน 60,000 บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ กรณีจึงเป็นที่น่าพิจารณาว่าผู้ทุจริตการสอบและผู้รับจ้างทำข้อสอบนั้นจะมีความผิดตามมาตรานี้หรือไม่

            หากพิจารณาตามลายลักษณ์อักษรจะเห็นได้ว่ามาตราดังกล่าวนี้มีวัตถุประสงค์ที่จะมุ่งลงโทษผู้ที่ทุจริตในการทำงานวิชาการ ทั้งงานวิชาการที่ใช้ในการเสนอเป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาหรือเพื่อใช้ขอตำแหน่งทางวิชาการ ซึ่งนิยามคำว่า “ผลงานวิชาการ” นั้นได้ปรากฏอยู่ในประกาศ ก.พ.อ. เรื่องหลักเกณฑ์และวิธีการพิจารณาแต่งตั้งบุคคลให้ดำรงตำแหน่งผู้ช่วยศาสตราจารย์ รองศาสตราจารย์ และศาสตราจารย์ พ.ศ. 2560 หมายถึง “ผลงานทางวิชาการที่เป็นเอกสารที่ใช้ประกอบในการประเมินผลการสอนวิชาใดวิชาหนึ่งตามหลักสูตรของสถาบันอุดมศึกษาที่สะท้อนให้เห็นเนื้อหาวิชาและวิธีการสอนอย่างเป็นระบบจัดเป็นเครื่องมือสำคัญของผู้สอนในการใช้ประกอบการสอน” จะเห็นได้ว่านิยามนี้บังคับใช้กับการขอตำแหน่งทางวิชาการของอาจารย์เท่านั้น ไม่ได้รวมถึงผลงานวิชาการของนักศึกษาด้วย แต่เมื่อพิจารณาจากนิยามของประกาศ ก.พ.อ. ดังกล่าวแล้วอาจกล่าวได้ว่า ผลงานวิชาการของนักศึกษาน่าจะหมายถึง “ผลงานที่นักศึกษาทำขึ้นแล้วสามารถนำไปใช้ประโยชน์ต่อความก้าวหน้าทางวิชาการ เพื่อนำไปใช้ในการเสนอเป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาในหลักสูตรการศึกษาระดับอุดมศึกษา” แต่คำตอบของข้อสอบนั้นถูกทำขึ้นเพื่อตอบคำถามที่อาจารย์ถามเพื่อใช้วัดระดับความรู้ของนักศึกษา ซึ่งคำตอบนั้นอาจจะไม่สามารถนำไปใช้ประโยชน์ต่อความก้าวหน้าทางวิชาการได้ ดังนั้น หากจะตีความว่าคำตอบคือผลงานทางวิชาการก็น่าจะไม่ใช่เรื่องง่าย ด้วยเหตุดังกล่าวในความเห็นของผู้เขียน การนำมาตราดังกล่าวมาปรับใช้ลงโทษผู้ทุจริตการสอบและผู้รับจ้างทำข้อสอบก็น่าจะไม่อาจทำได้

            ส่วนในต่างประเทศ เช่น ประเทศสหรัฐอเมริกาการทุจริตการสอบนั้นไม่ถือว่าเป็นความผิดทางกฎหมาย เพียงแต่เป็นการผิดระเบียบของสถาบันศึกษาเท่านั้น โดย David Swisher ให้เหตุผลว่าแม้การทุจริตการสอบจะถือเป็นการโกหกอย่างหนึ่งเหมือนความผิดทางกฎหมายอาญาฐานอื่น ๆ แต่กฎหมายก็ไม่ได้กำหนดไว้เป็นความผิดทางอาญา ทั้งนี้เนื่องมาจากตามระบอบกฎหมายของสหรัฐอเมริกานั้น บุคคลมีสิทธิเสรีภาพที่จะกระทำสิ่งใดก็ได้ เว้นแต่จะเป็นการละเมิดสิทธิของผู้อื่น และในการทุจริตสอบนั้น ผู้ที่ได้รับความเสียหายหรือถูกละเมิดสิทธิมากที่สุดก็คือผู้ที่ทำการทุจริตเสียเอง (The person who gets hurt the most by it is the one who’s doing it)⁶ในส่วนของประเทศจีนนั้น ตามประมวลกฎหมายอาญาแห่งสาธารณรัฐประชาชนจีน ค.ศ. 1977 (แก้ไขครั้งที่ 9) ค.ศ. 2015 มาตรา 284 กำหนดให้การทุจริตการสอบระดับชาติเท่านั้นเป็นความผิดทางอาญาซึ่งมีโทษจำคุกไม่เกิน 3 ปีและหากเป็นการทุจริตสอบที่มีผลเสียหายร้ายแรงจะมีอัตราโทษจำคุกตั้งแต่ 3 ปีแต่ไม่เกิน 7 ปี⁷ “在法律规定的国家考试中，组织作弊的，处三年以下有期徒刑或者拘役，并处或者单处罚金；情节严重的，处三年以上七年以下有期徒刑，并处罚金。” ทั้งนี้ศาลประชาชนสูงสุดแห่งสาธารณประชาชนจีน (中华人民共和国最高人民法院) ได้อธิบายคำว่า “การสอบระดับชาติ” หมายถึง การสอบเข้าศึกษาในระดับอุดมศึกษา การสอบเข้าเป็นข้าราชการระดับชาติและระดับท้องถิ่น การสอบวัดคุณสมบัติประกอบวิชาชีพกฎหมาย ฯลฯ เท่านั้น ไม่รวมถึงการทุจริตสอบในสถานศึกษาโดยทั่วไป⁸

            ดังนั้น ในช่วงเวลาที่ต้องมีการเรียนการสอนออนไลน์เช่นนี้ ประเทศไทยอาจจะต้องกลับมาทบทวนว่าควรจะกำหนดให้การรับจ้างทำข้อสอบให้เป็นความผิดทางอาญาหรือไม่ ในขณะเดียวกันก็เป็นหน้าที่ของสถานศึกษาที่จะต้องหามาตรการใหม่ ๆ มาตรวจสอบและลงโทษผู้ที่ทุจริตการสอบ อย่างไรก็ตาม ในขณะที่ยังไม่มีคำตอบในเรื่องนี้อย่างชัดเจน สถานศึกษาอาจแก้ปัญหาเฉพาะหน้าโดยการปรับเปลี่ยนวิธีการคิดในการวัดผลการเรียนของนักศึกษาโดยเน้นคุณค่าของการเรียน “LEARNING” มากกว่าคะแนนสอบ ควรเน้นที่กระบวนการเรียนมากกว่าการสอบ และให้ความสำคัญที่ผลลัพธ์การเรียนรู้มากกว่าผลการสอบ⁹